Խորհուրդներ

Քրիստոնէական Ինքութիւնը

Անձի ինքնութիւնը կազմող երկու հիմնական տարրեր կան՝ ծննդեան ժամանակ տրուած անունը եւ հաւատքի պատկանելութիւնը։ Այս յատկանիշները կարեւոր դեր ունեն մարդու ձեւաւորման եւ հասարակութեան մէջ առանձնացող դերի գործում։ Փորձենք մանրամասնել եւ խորացնել մեր պատկերացումները քրիստոնէական ինքնութեան մասին։

Երկու հազար տարի շարունակ Եկեղեցու հայրերը բազմատեսակ մեկնութիւններ են տուել քրիստոնէական ինքնութեան մասին։ Ըստ այդմ՝ այն կարելի է ներկայացնել մէկ պարզ բացատրութեամբ․ ճշմարիտ քրիստոնեան նա, որ հետեւում է Քրիստոսին եւ Նրա կեանքին եւ իր հոգեւոր ընթացքի մէջ ընդունում է Եկեղեցու սուրբ խորհուրդները։

Յաջորդ բաժինների մէջ պիտի ներկայացնենք մեր եկեղեցու եօթ սուրբ խորհուրդները եւ նրանց դերը քրիստոնէական մեր ինքնութեան ձեւաւորման մէջ։ Յաճախ ենք անտեսում, որ իբրեւ անհատ ստեղծուած ենք Աստուծոյ պատկերի եւ նմանութեան համաձայն, եւ այդ մոռանալով՝ երբեմն թուլանում ենք հաւատքով, ընկնում ենք անտարբերութեան մէջ, անտեսում ենք աղօթքի զօրութիւնը եւ վերջապէս հեռանում ենք Աստծուց՝ ընդունելով մեղքի ճանապարհը։

Սուրբ խորհուրդների նպատակն է՝ մարդուն առաջնորդել դէպի Աստծոյ կերպարի վերականգնումը մեր հոգեւոր կեանքի մէջ։ Խորհուրդները կոչուած են ամրացնելու մեր կապը Բարձրեալի հետ եւ Աստուծոյ ներկայութիւնը անբաժան դարձնելու մեր հոգու էութիւնից։

Ամէն քրիստոնեայ կոչուած է կամուրջ դառնալու համայնքի եւ Քրիստոսի միջեւ։ Մեզ տրուած շնորհներն ընկալելով՝ խոնարհութեամբ ենք լցւում եւ դառնում ենք  Աստուծոյ սուրբ գործի հաղորդակիցները։

Եօթ սուրբ խորհուրդների հիմքը Քրիստոսի Աւետարանն է։ Իւրաքանչիւր խորհուրդը արտացոլուած է Քրիստոսի երկրային կեանքի մէջ։ Ստորեւ ներկայացուող եօթ խորհուրդների կարճ բացատրութիւններն առնուած են տարիներ առաջ Արևելեան Թեմի պատրաստած հրատարակութիւնից, որն ունի հաւատացեալներին ուսուցանելու նպատակ։

Սուրբ խորհուրդները Աստծոյ սիրոյ նշաններն են՝ խորհրդանիշներ, որոնք յայտնում են Իր փրկագործ ծրագիրը մարդկութեան համար։ Սուրբ Պօղոս Առաքեալը «խորհուրդ» բառը գործածում է՝ արտայայտելու Աստծոյ անսահմանելի ծրագիրը, որով Տէրը յաւէտ փափագում է փրկել, նորոգել եւ միաւորել ամէն բան Քրիստոսի մէջ։ Հայերէն «խորհուրդ» բառն այդ իմաստով նշանակում է «միստերիա»՝ առեղծուած, գաղտնիք։

Եօթ սուրբ խորհուրդների մէջ Յիսուս Քրիստոս խորհրդաւոր կերպով ներկայ է, եւ Ինքն է դրանց կատարողը՝ ի դէմս քահանայի։

Սուրբ խորհուրդների արտաքին կամ տեսանելի նշաններ են՝ ծէսերը, որոնք հաղորդում են մեզ Աստծոյ շնորհը։ Իսկ ի՞նչ է շնորհը։ Շնորհը Աստծոյ բարեկամութեան պարգեւն է՝ Նրա անսպառ սիրոյ պատմութիւնը եւ մարդուն ուղղուած հրավէրը՝ ապրելու միութեան մէջ Աստուծոյ հետ։

Եօթ սուրբ խորհուրդներն են, ըստ մեր կեանքի մեջ սովորական յաջորդականութեան․

Մկրտութիւն

Դրոշմ

Ապաշխարութիւն

Հաղորդութիւն

Պսակ ամուսնութեան

Կարգ հիւանդաց կամ Վերջին օծում

Կարգ ձեռնադրութեան:

Մկրտություն

«Գնացե՛ք այսուհետև, աշակերտ դարձրե՛ք բոլոր ազգերին, նրանց մկրտե՛ք Հոր, Որդու և Սուրբ Հոգու անունով» (Մատթ. 28:19):

Մենք՝ հայերս, անսալով աստվածային այս պատգամին, մկրտվեցինք Սուրբ Առաքյալների ձեռքով ու վերստին ծնունդ առած՝ ընդունեցինք Սուրբ Հոգու դրոշմը: Քրիստոնեացանք և որդեգրվելով Աստծուն՝ կապվեցինք Նրա հետ հավիտենական մի ուխտով, որի հավատքի կնիքը դարձավ Ավարայրի ճակատամարտը: Այն օրերից ի վեր հայությունը և քրիստոնեությունը նույնացան, և այլևս ո՛չ մահը, ո՛չ կյանքը, ո՛չ հրեշտակները, ո՛չ գալիք բաները կարող չեղան մեզ բաժանել Աստծո սիրուց, որը մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսով է, Նրա սքանչելի փրկագործության շնորհիվ, որով իրականանում է մեր սրտի խորունկ երազանքը` հաղորդակից լինել հավիտենական սիրույն,մխիթարությանը, ուրախությանն ու հանգստյան, որ երկնքի արքայությունն է: Ուստի աղոթելով առ Աստված՝ ներկայացնում ենք հետևյալ գրությունը՝ հուսալով, որ այն օգտակար կլինի մկրտվողների հոգևոր պատրաստությանը և կնպաստի եկեղեցու խորհրդական կյանքին նրանց հետագա մասնակցությանն ու հաղորդությանն Աստծո և մեր հայրերի երանավետ ժառանգությանը:

«Ձեզ վրա սուրբ ջուր եմ ցանելու, և դուք մաքրվելու եք ձեր բոլոր պղծություններից, ձեր բոլոր կուռքերից մաքրելու եմ ձեզ, նոր սիրտ եմ տալու ձեզ և նոր հոգի եմ դնելու ձեր մեջ, ձեր մարմիններից հանելու եմ քարեղեն սիրտն ու մարմնեղեն սիրտ եմ տալու ձեզ, Իմ Հոգին եմ տալու ձեզ: Եվ այնպես եմ անելու, որ իմ արդարության ճանապարհով ընթանաք, օրենքներս պահեք ու կատարեք դրանք ու բնակվեք այն երկրում, որ տվել էի ձեր հայրերին, ինձ համար ժողովուրդ լինեք, և Ես ձեզ համար Աստված» (Եզեկիելի մարգարեություն գլ. 36:25-28):

ՄԿՐՏՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԴՐՈՇՄ

Մկրտությունը և Դրոշմը Հիսուսի փրկագործությամբ հաստատված աստվածային խորհուրդներ են և առանձին մասերն են մի ընդհանուր ծեսի (կրոնական արարողության), որ ժողովրդական լեզվով «Կնունք» ենք անվանում:

Հայ Առաքելական Եկեղեցին Մկրտության և Դրոշմի խորհուրդները կատարում է համաձայն իր կանոնների, որոնք գրվել են Եկեղեցու սուրբ հայրերի կողմից և Սուրբգրային հիմքեր ունեն: Մկրտության խորհրդի կատարումը՝ «Մկրտվել»-ը նշանակում է լվացվել, մաքրվել: Մկրտության խորհրդի ժամանակ ջրի մեջ ընկղմումը կամ նրանով լվացումը խորհրդանշում է մկրտվողի մաքրվելն իր մեղքերից: Մկրտության խորհրդի նախօրինակ է Քրիստոսի մկրտությունը Հորդանան գետում Ս. Հովհաննես Մկրտչի կողմից: Ինչպես բոլոր խորհուրդները, այդպես էլ մկրտությունը կատարողը Սուրբ Հոգին է հոգևորականի միջնորդությամբ: Այսպիսով՝ ըստ առաքելավանդ ուսմունքի, մկրտությունը կատարվում է ջրով և Սուրբ Հոգով (Տե՛ս Հովհ. 3:5), որի տեսանելի ներկայությունն ապահովվում է մկրտության ջրի մեջ հեղվող Ս. Մեռոնով: Հայոց Եկեղեցում Մկրտության խորհուրդը կատարվում է Սուրբ Երրորդության անունով՝ ըստ Քրիստոսի հրամանի (Մատթ. 28:19), և քահանայական կարգ ունեցող հոգևորականի միջոցով, որպես Քրիստոսի առաքյալների իրավահաջորդի, որոնց էլ Քրիստոսը հրամայեց մկրտել:

Հարկ է, որ չափահաս մկրտվողն այս խորհրդին մոտենա ինքնաքննությամբ և ապաշխարությամբ, քանի որ պատրաստվում է հոգևոր ծնունդ առնել որպես Քրիստոսով նոր մարդ: Այս պատճառով Մկրտության խորհրդի արարողության սկզբում քահանան մկրտվողին հրաժարեցնում է սատանայից, և նրա բոլոր խաբեություններից, այսինքն` մեղքից, որից լվացվելու է մկրտության սուրբ ավազանի մեջ: Այնուհետև, լսելով նրա հավատքի ուղղափառ հայտարարությունը և մկրտվելու ցանկության հավաստիացումը, եթե մկրտվողը մանուկ է, նրան եկեղեցու վիմակերտ սուրբ ավազանի ջրի մեջ երեք անգամ ընկղմում է, իսկ եթե չափահաս է, երեք անգամ վրան ջուր է հեղում՝ արտասանելով Հայոց Եկեղեցու մկրտության բանաձևը.«Աստծո ծառան երախայությունից եկել է մկրտության: Մկրտվում է Հոր, Որդու և Սուրբ Հոգու անունով: Քրիստոսի արյամբ գնված լինելով մեղքի ծառայությունից, ընդունում է երկնավոր Հոր որդեգրությունը, դառնում Քրիստոսի ժառանգակից և Սուրբ Հոգու տաճար»:

Սա է Մկրտության արարողության հակիրճ նկարագրությունը:

Այս արարողությունից հետո երախան համարվում է մկրտված և աղոթքով, շարականով ու Ավետարանի ընթերցանությամբ ավարտվում է Մկրտության սուրբ խորհուրդը: Մկրտության խորհրդի նշանակությունը Մկրտությունը ջրից ու Հոգուց վերստին ծնունդ առնելու սուրբ խորհուրդն է, որով մարդը՝

1. սրբվում է Ադամից ժառանգած (ադամական) և նաև մինչև մկրտությունը գործած մեղքերից,

2. վերստին ծնվում է և ընդունում է երկնավոր Հոր որդեգրությունը,

3. դառնում է Քրիստոսին ժառանգակից,

4. դառնում է Սուրբ Հոգու տաճար,

5. դառնում է քրիստոնյա:

Նաև նշենք, որ ըստ Եկեղեցու ընկալման, մկրտության ջրի մեջ մտնելը խորհրդանշում է Քրիստոսի հետ մեռնելը, ընկղմվելը, թաղվելը, և ջրից ելնելը, Նրա հետ հարություն առած նոր կյանք սկսելը: Այս բանը փաստում է Պողոս առաքյալը, ասելով. «Մենք բոլորս, որ մկրտվեցինք Հիսուս Քրիստոսով, Նրա մահով է, որ մկրտվեցինք: Մկրտությամբ թաղվեցինք Նրա հետ մահվան մեջ, որպեսզի, ինչպես որ Քրիստոսը մեռելներից հարություն առավ Հոր փառքով, նույնպես և մենք քայլենք նոր կյանքով» (Հռոմ. 6: 3-4):

Դրոշմի խորհրդի կատարումը Հայոց Եկեղեցում
Դրոշմի խորհուրդը կատարվում է անմիջապես մկրտությունից հետո քահանայական կարգ ունեցող հոգևորականի միջոցով, ով Քրիստոսի անունով, սրբալույս Մեռոնով օծելով, դրոշմում (կնքում) է մկրտվածի մարմնի տասներեք մասերը՝

1. ճակատը, որպես երկնային անապական պարգևների կնիք,

2. աչքերը՝ հոգևոր Լույսով լուսավորվելու և հավիտենական կյանք ստանալու համար,

3. ականջները՝ Աստծո պատվիրանները և դեպի երկնքի արքայություն երանավետ կանչի ձայնը լսելու համար,

4. հոտոտելիքը՝ այս կյանքում հանդերձյալ հավիտենական կյանքի անուշաբույրն առնելու համար,

5. բերանը՝ շուրթերի վրա ամուր դուռ ունենալու համար,

6. ձեռքերը` առաքինագործ և բարերար լինելու համար,

7. սիրտը՝ նորոգված հոգի և սուրբ սիրտ ունենալու համար,

8. թիկունքը՝ որպես ամուր վահան, չարի թունավոր նետերից պաշտպանվելու համար,

9. ոտքերը՝ դեպի հավիտենական կյանք անսասան գնալու համար:

Դրոշմի խորհրդի նշանակությունը

Դրոշմը Սուրբ Հոգին ընդունելու խորհուրդն է, որով մկրտվածը՝ Աստծո որդեգիրը:

1. ընդունում է Սուրբ Հոգին՝ արժանանալով Սուրբ Հոգի Աստծո ներբնակությանը,

2. ստանում է Սուրբ Հոգու շնորհը, Աստծո զորակցության ու պաշտպանության պարգևները, որպես ճշմարիտ քրիստոնյա ապրելու համար,

3. կնքվում է փրկության օրվա համար,

4. Սուրբ Հոգու կնիքն իր վրա կրելով՝ դառնում է Աստծո սեփական ժողովրդի անդամ:

Ավելացնենք նաև, որ Եկեղեցին, համաձայն Ավետարանի, Մկրտության խորհուրդն առանց Դրոշմի անկատար է համարում (Տե՛ս Գործք Ը 15-17):

Ծիսակատարության ավարտը. Մկրտվածին դրոշմելուց (կնքելուց) հետո քահանան օրհնում է նրան հետևյալ խոսքերով. «Խաղաղությո՜ւն քեզ, ո՜վ Աստծո փրկյալ: Խաղաղությո՜ւն քեզ, ո՜վ Աստծո օծյալ», և Սուրբ Հաղորդություն տալով՝ ավարտում է ամբողջ ծեսը:

Կրկնամկրտության արգելքը. Հայոց Եկեղեցին արգելում է Մկրտության խորհրդի կրկնումը, քանի որ այն վերստին (հոգևոր) ծնունդ լինելով՝ մարմնավոր ծնունդի պես մեկ անգամ է կատարվում: Ավետարանը և Հավատքի հանգանակը նույնպես հայտարարում են, որ մկրտությունը մեկն է: Ուստի, տարբեր աղանդների կողմից խաբեությամբ կատարվող կրկնամկրտությունը թե՛ մեղք է, թե՛ հակասում է Սուրբ Գրքին: Աղանդավորների (ավետարանականների, հոգեգալստականների, Եհովայի վկաների և այլն) կատարած մկրտությունն անվավեր է, քանի որ չի կատարվում առաքյալների իրավահաջորդի՝ քահանայի ձեռքով, և առաքելական ավանդության համաձայն չէ:

ՀԱՎԵԼՅԱԼ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏ ԳԻՏԵԼԻՔՆԵՐ
Մկրտվելու ցանկության հավաստիացումը. Մկրտվել ցանկացողը կամ, մանկան պարագայում՝ կնքահայրը, պետք է քահանային հավաստիացնեն, որ իրենք կամավորաբար են եկել մկրտության, և նրա հարցին, թե՝ «Ի՞նչ է խնդրում երախան (մկրտվողը)», պետք է երեք անգամ պատասխանեն. «Հավատ, հույս, սեր և մկրտություն: Մկրտվել և արդարանալ, սրբվել մեղքերից, ազատվել չարից և նրա կապանքներից և ծառայել Աստծուն»:

Չափահասների մկրտությունը

Չափահասները մկրտվում և դրոշմվում են իրենց ունեցած հավատքի հիման վրա: Այդ պատճառով չափահաս մկրտվողները պետք է ծանոթ լինեն հավատքի հիմնական սկզբունքներին և ամբողջ սրտով հավատան և հետամուտ լինեն դրանց կատարմանը:

Մանկան մկրտությունը. Հայոց Եկեղեցին, համաձայն առաքելական եկեղեցիների սովորության, բացի չափահասներից, մկրտում և դրոշմում է քրիստոնյաների մանուկներին: Այս պարագայում ծիսակատարությունը կայանում է ծնողների և կնքահոր հավատքի հիման վրա, ինչպես Ավետարանում հիշատակված մի շարք դեպքերում, երբ մկրտվում էին ամբողջական ընտանիքներ, մանուկներով հանդերձ: Մեր Եկեղեցում երեխաներին սովորաբար մկրտում էին 8 օրական հասակում՝ որպես օրինակ ունենալով մանուկ Հիսուսի 8 օրական թլփատությունը և անվանակոչությունը, որով հրեաները դառնում էին Աստծո ժողովուրդ: Մենք մկրտում ենք մանուկներին նաև այն պատճառով, որ նրանց հնարավորություն տանք, կնքահոր և ծնողների մատուցած հոգևոր դաստիարակությամբ, մասնակցել Եկեղեցու խորհուրդներին և ապրել Եկեղեցու կյանքով, քանի որ չմկրտված անձնավորությունը չի կարող մասնակցել Եկեղեցու մնացած խորհուրդներին, և մանկանը չմկրտելով՝ մենք նրան զրկում ենք Եկեղեցու շնորհաբեր կյանքին մասնակցությունից` Մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսի կենդանարար Մարմնի և Արյան հաղորդությունից:

Ինչ վերաբերում է հավատ ունենալուն, որպես մկրտության նախապայմանի, ըստ Տեր Հիսուսի խոսքի (Մարկ. 16:16), ապա մեծահասակներին բնորոշ անհավատությունն ու կասկածները չեն կարող գոյություն ունենալ մանուկների մոտ, երբ նրանք ստանում են քրիստոնեական դաստիարակություն: Այլև, ըստ նույն տերունական խոսքի, քանի որ մկրտությունն անհրաժեշտ է փրկության համար, ապա մանուկներին չմկրտելով՝ մենք նրանց զրկում ենք փրկությունից: Հարկ է ավելացնել, որ Ավետարանում չկա որևէ խոսք, որն արգելի մանկամկրտությունը: Սակայն Տերը պատվիրում է` ասելով. «Թույլ տվե′ք այդ մանուկներին և մի′ արգելեք, որ նրանք ինձ մոտ գան, որովհետև երկնքի արքայությունը այդպիսիներինն է» (Մատթ. 19:13-15):

Մկրտության վայրը

Մկրտության վայրը եկեղեցին է (տաճարը): Մկրտությունը կատարվում է միայն եկեղեցու վիմակերտ սուրբ ավազանում: Սակայն լինում են դեպքեր, երբ մկրտությունը կատարվում է եկեղեցուց դուրս՝ տանը, հիվանդանոցում, երբ մկրտվողը հիվանդ է, մահամերձ է կամ նման իրավիճակներում լինելու պատճառով չի կարող գնալ եկեղեցի:

Կնքահայրը և ծնողները

Մանկան մկրտության ժամանակ մեծ դեր ունեն կնքահայրն ու ծնողները, որովհետև նրանք մկրտվող մանկան հավատքի թարգմաններն ու ապագա քրիստոնեական դաստիարակության երաշխավորներն են: Այդ պատճառով հարկ է, որ նրանք լինեն օրինակելի հավատացյալներ և մկրտությունից հետո հետևեն մանկան քրիստոնեական դաստիարակությանը: Ավելացնենք նաև, որ Եկեղեցին անթույլատրելի է համարում ծնողների կողմից անհավատ կնքահայրերի ընտրությունը՝ մկրտված մանուկներին գայթակղությունից զերծ պահելու նպատակով: Կնքահայրը նաև չի կարող անչափահաս և անհավատ լինել, քանի որ նա է կոչված՝ լինելու մկրտվող մանկան գլխավոր հոգևոր դաստիարակը:

Հայոց Եկեղեցու Հավատո հանգանակը. Մկրտության ժամանակ կարդացվում է Հայոց Եկեղեցու Հավատո հանգանակը՝ որպես հավատքի հայտարարություն, որին մկրտվողը կամ կնքահայրը լիովին պետք է հավատա:

ՀԱՎԱՏՈ ՀԱՆԳԱՆԱԿ

Հավատում ենք մեկ Աստծուն՝ ամենակալ Հորը, երկնքի և երկրի, տեսանելի և անտեսանելի արարածների Արարչին:Եվ մեկ Տեր Հիսուս Քրիստոսին՝ Աստծո Որդուն, ծնված Հայր Աստծուց, միածին, այսինքն՝ Հոր էությունից:

Աստված` Աստծուց, Լույս՝ Լույսից, ճշմարիտ Աստված՝ ճշմարիտ Աստծուց, ծնունդ և ոչ թե արարած: Նույն ինքը Հոր բնությունից է, որով եղավ ամեն բան երկնքում և երկրի վրա՝ տեսանելիներն ու անտեսաները: Ով մեզ՝ մարդկանցս համար և մեր փրկության համար իջավ երկնքից, մարմնացավ, մարդացավ, կատարելապես ծնվեց սուրբ Կույս Մարիամից՝ Սուրբ Հոգով:Որից էլ առավ մարմին, հոգի ու միտք և այն ամենը, որ կա մարդու մեջ` ճշմարտապես և ոչ թե կարծեցյալ կերպով: Չարչարվեց, խաչվեց, թաղվեց, երրորդ օրը հարություն առավ: Նույն մարմնով ելավ երկինք, նստեց Հոր աջ կողմում: Գալու է նույն մարմնով և Հոր փառքով՝ դատելու ողջերին և մեռածներին, և Նրա թագավորությունն անվախճան է: Հավատում ենք նաև Սուրբ Հոգուն, Ով անստեղծ է և կատարյալ, Ով խոսեց Օրենքում, Մարգարեների մեջ և Ավետարաններում: Ով իջավ Հորդանան, քարոզեց առաքյալների միջոցով և բնակվեց սուրբերի մեջ: Հավատում ենք նաև մեկ ընդհանրական և առաքելական սուրբ Եկեղեցու, մեկ մկրտության, ապաշխարության, մեղքերի քավության ու թողության: Մեռելների հարության, հոգիների և մարմինների հավիտենական դատաստանի, երկնքի արքայության և հավիտենական կյանքի:

ԱՍՏՎԱԾԱՇՆՉՅԱՆ ՄԵՋԲԵՐՈՒՄՆԵՐ

Մկրտության և Դրոշմի խորհուրդների կատարման նախատիպըԱյն ժամանակ Հիսուսը Գալիլեայից Հորդանան եկավ, Հովհաննեսի մոտ՝ նրանից մկրտվելու: Բայց Հովհաննեսն ընդդիմացավ Նրան ու ասաց. «Ի՛նձ պետք է, որ Քեզնից մկրտվեմ, և Դո՞ւ ես ինձ մոտ գալիս»:

Հիսուսը պատասխանեց նրան. «Թո՛ւյլ տուր հիմա, որովհետև այսպես է վայել, որ կատարենք բովանդակ արդարությունը»:

Եվ ապա [Հովհաննեսը] Նրան թույլ տվեց: Եվ երբ Հիսուսը մկրտվեց, իսկույն ջրից դուրս ելավ, և ահա երկինքը բացվեց Նրա համար, և [Հովհաննեսը] տեսավ Աստծո Հոգին, որն իջնում էր աղավնու տեսքով և գալիս Նրա վրա:

Եվ ահա մի ձայն երկնքից ասաց. «Դա՛ է Իմ սիրելի Որդին, Ով ունի Իմ բարեհաճությունը» (Մատթ. 3: 13-17):

Տես նաև. Մարկ 1: 9-11, Ղուկ. 3: 21-22, Հովհ. 1: 29-34):
 

Հիսուս Քրիստոս պատգամում է մկրտել

«Գնացե’ք այսուհետև, աշակերտ դարձրե’ք բոլոր ազգերին, նրանց մկրտե’ք Հոր, Որդու և Սուրբ Հոգու անունով»: (Մատթ. 28:19, տես նաև` Մարկ. 16:15-16):

Հավատքը որպես մկրտության պարտադիր պայման

«Երբ [Փիլիպպոսն ու ներքինին] ճանապարհ էին գնում, հասան ջրի մոտ: Եվ ներքինին ասաց. «Ահա՛ ջուր, ի՞նչն է ինձ արգելում մկրտվել»: [Փիլիպպոսն] ասաց նրան. «Եթե քո ամբողջ սրտով հավատում ես, կարելի է»: Նա պատասխան տվեց ու ասաց. «Հավատում եմ, որ Հիսուս Քրիստոսն Աստծո Որդին է»: Եվ ներքինին հրամայեց կառքը կանգնեցնել, երկուսով ջուրն իջան՝ Փիլիպպոսը և ներքինին, և [Փիլիպպոսը] մկրտեց նրան: Երբ ջրից դուրս ելան, Սուրբ Հոգին իջավ ներքինու վրա: Իսկ Փիլիպպոսին Տիրոջ հրեշտակը հափշտակեց տարավ, և ներքինին այլևս նրան չտեսավ» (Գործք 8: 36-39):

Հավատքով մկրտությունը որպես փրկության պայման. Ով հավատա և մկրտվի` կփրկվի, և ով չհավատա` կդատապարտվի (Մարկ. 16.16) (Տե՛ս նաև Հովհ. 3: 3-5, Գործք 16: 30-33):

Մկրտությունը մեղքերից սրբվելու միջոց

«Արդ ինչո՞ւ ես հապաղում, վե՛ր կաց, մկրտվիր և լվա՛ քո մեղքերը: Նրա անունը կանչելով» (Գործք 22: 16): (Տե՛ս նաև Գործք 2: 38, Եփես. 5: 26):

Մկրտությամբ վերստին ծնունդ. Հիսուսը պատասխանեց և ասաց. «Ճշմարիտ, ճշմարիտ եմ ասում քեզ, եթե մեկը ջրից ու Հոգուց չծնվի, չի կարող Աստծո արքայությունը մտնել, որովհետև մարմնից ծնվածը մարմին է, իսկ Հոգուց ծնվածը՝ հոգին» (Հովհ. 3: 3-5): Ոչ այն արդարության գործերի համար, որ մենք արեցինք, այլ Իր ողորմության համաձայն, փրկեց մեզ վերստին ծննդյան ավազանի միջոցով և Սուրբ Հոգու նորոգությամբ (Տիտ. 3: 5):

Ամբողջ ընտանիքով մկրտություններ. «Լիդիա անունով մի կին՝ ծիրանի կտոր վաճառող՝ Թիվատիր քաղաքից, Աստծուց երկյուղած, լսեց, և Տերը նրա սիրտը բացեց՝ անսալու Պողոսի խոսքերին: Եվ երբ մկրտվեցին նա և նրա ընտանիքը, աղաչում էր ու ասում...»: Նրանք ասացին. «Հավատա՛ Տեր Հիսուս Քրիստոսին, և կփրկվեք դու և քո ամբողջ տունը» (Գործք 16:14-15, 31-33):

Մկրտությունը կատարվում է մեկ անգամ

Մե՛կ Տեր կա, մե՛կ հավատ, մե՛կ մկրտություն, մե՛կ Աստված և բոլորի Հայր, Ով բոլորի վրա, բոլորի հետ և մեր բոլորի մեջ է (Եփես. 4:5-6):

Դրոշմի խորհուրդը. «Երբ Երուսաղեմում գտնվող առաքյալները լսեցին, որ Սամարիայում էլ են ընդունել Աստծո խոսքը, նրանց մոտ ուղարկեցին Պետրոսին և Հովհաննեսին, ովքեր, իջնելով, աղոթում էին նրանց համար, որպեսզի ստանան Սուրբ Հոգին, քանի որ մինչև այն ժամանակ նրանցից ոչ մեկի վրա Սուրբ Հոգին դեռ չէր իջել, այլ միայն մկրտվել էին Տեր Հիսուսի անունով: Այդ ժամանակ ձեռքերը դրեցին նրանց վրա, և նրանք Սուրբ Հոգին ստացան» (Գործք 8:15-17) (Տե՛ս նաև Գործք 2:1-18, Բ Կորնթ. 1:21-22, Եփես. 1:13, Ա Հովհ. 2:27):

Դրոշմը որպես փրկության օրվա կնիք

«Եվ մի՛ տրտմեցրեք Աստծո Սուրբ Հոգուն, Որով կնքվեցիք փրկության օրվա համար» (Եփես. 4: 30):

Մկրտությունից առաջ կարդացվող սաղմոսից հատված (Սաղմ. 50):

Ողորմի՛ր ինձ, Աստվա՛ծ, Քո մեծ ողորմությամբ և Քո գթառատությամբ ջնջի՛ր իմ հանցանքները: Առավել ևս լվա՛ ինձ իմ անօրենությունից և իմ մեղքերից մաքրի՛ր ինձ: Իմ անօրենությունները ես ինքս գիտեմ, և մեղքերն իմ միշտ առջևս են: Քո դեմ միայն մեղանչեցի, Տե՛ր, և չարիք գործեցի Քո առջև, արդար կլինես Քո խոսքերում, և հաղթող՝ Քո դատաստանի մեջ: Անօրենությամբ հղիացավ և մեղքերի մեջ ծնեց ինձ մայրն իմ: Դո՛ւ, Տեր, ճշմարտությունը սիրեցիր և Քո իմաստությամբ անհայտն ու ծածուկն ինձ հայտնեցիր: Ցողի՛ր ինձ սպունգով, և ես կմաքրվեմ, լվա՛, և ձյունից ճերմակ կլինեմ: Ինձ ցնծություն և ուրախությո՛ւն լսել տուր, և թող տառապյալ ոսկորներս ցնծան: Երեսդ շրջի՛ր իմ մեղքերից և իմ բոլոր հանցանքները ջնջի՛ր ինձնից: Իմ մեջ մաքուր սի՛րտ հաստատիր, Աստվա՛ծ, և արդար հոգի՛ նորոգիր իմ որովայնում: Մի՛ հեռացրու ինձ, Տե՛ր, Քո երեսից և Սուրբ Հոգիդ մի՛ հանիր ինձնից: Ամեն:

ՀԱՅՈՑ ՄԿՐՏՈՒԹՅՈՒՆԸ

Ք. Ծ. 301 թվական, Ագաթանգեղոս. «Հայոց Պատմություն» (832, 833, 835). «...Երբ լրացավ պաս կատարելու տրված ժամկետը, երանելի Գրիգորը առավ աշխարհաբնակ զորքը և Տրդատ թագավորին, նրա տիկին Աշխենին, մեծն օրիորդ Խոսրովիդուխտին, ամենայն մեծամեծերին և բանակի բոլոր մարդկանց, առավոտյան այգը լուսանալուն պես Եփրատ գետի ափը տարավ և այնտեղ մկրտեց առհասարակ ամենքին հանուն Հոր և Որդու և Սուրբ Հոգու: Երբ բոլոր մարդիկ և թագավորը իջնում էին ջրերի մեջ մկրտվելու, Աստծուց սքանչելի հրաշք երևաց, քանզի գետի ջրերը կանգնելով՝ ետ դարձան: Սաստիկ լույս երևաց լուսավոր սյան նման և կանգնեց ջրերի վրա, ու նրա վրա՝ տերունական Խաչի կերպարանքը. և լույսն այնքան ծագեց, մինչև որ արգելեց ու նվաղեցրեց արեգակի ճառագայթները: Օծության յուղը, որ Գրիգորը մարդկանց վրա էր հեղում, գետի մեջ շրջան կատարելով՝ մարդկանց շուրջն էր պտտվում: Օրվա երեկոյան հրաշքը աներևույթ եղավ և նրանք դեպի վար ավանը վերադարձան: Նրանք, որ այդ օրը մկրտվեցին, ավելի քան տասնհինգ բյուր [‎150 հազար] էին, արքունական զորքից: Դրանից հետո հոգևոր մխիթարության համար այնտեղ յոթ օր մնացին: Այդ յոթ օրում արքունական բանակից մկրտվեցին ավելի քան չորս հարյուր բյուր այր, կին ու մանուկ»:

Հորդորակ

Ծանոթացնելով ձեզ Մկրտության և Դրոշմի խորհուրդների կարևորությանը՝ Քրիստոսի սիրով հորդորում ենք՝

1. հավատքով նախապատրաստված ներկայանալ մկրտության,

2. Եթե մկրտվողը չափահաս է, պետք է մկրտության օրը ծոմ պահի` ոչինչ չուտի, քանի որ Ս. Հաղորդություն պետք է ստանա: Պետք է ներկայանա մաքուր մարմնով (լոգանք ընդունած, կանայք և աղջիկները դաշտանի մեջ չլինեն), գլխաշորով, բացառությամբ, եթե մկրտվողը հիվանդ է կամ նորածին:

3. խոնարհումով և երկյուղած զգաստությամբ պատվել եկեղեցում Աստծո ներկայությունը,

4. եկեղեցի մտնել պարկեշտ հագուստներով և հրաժարվել անվայելուչ հանդերձներից,

5. խորհրդակատարությունից հետո տրվող ճաշկերույթը չվերածել աշխարհային գինարբուքի,

6. նոր մկրտվածին զերծ պահել անհարկի քաշքշուկից և թույլ տալ, որ Աստծո շնորհած խաղաղությունը վայելի,

7. Մկրտության և Դրոշմի երկնառաք պարգևներից երբևէ չզրկվելու համար` միշտ հավատարիմ մնալ Աստծո հետ կնքած ուխտին` կիրակի մասնակցել Սուրբ Պատարագին` ժամը 11:00-13:00 և ճաշակել Տիրոջ, Հիսուս Քրիստոսի Մարմնի և Արյան հաղորդությունը:

Ի՞նչ է անհրաժեշտ բերել մկրտության համար, ա) խաչ ու նարոտ (կարմիր և սպիտակ թելերից միահյուսված դերձան՝ խաչի «շղթան»), բ) չգործածված մաքուր սրբիչ` ըստ մկրտվողների թվի, գ) երկու մեծ մոմ:

ԱՂՈԹՔ

Մկրտությունից հետո մկրտվողին Մյուռոնից պետք է հանել երրորդ օրը: Կնքահայրը պետք է ջրով լվանա իր սանի մարմնի այն մասերը, որոնք Սուրբ Մյուռոնով օծվել են: Ցանկալի է, որ այդ ջուրը թափվի ծառի կամ ծաղիկների տակ:

Աստված, որ մեծ ես, մշտնջենավոր և բոլոր գաղտնիքներին գիտակ. որ սուրբ ես և բնակվում ես սուրբերի մեջ, փրկի՛չ բոլոր մարդկանց, որ Քո գիտությունը շնորհում ես Քո հավատացյալներին և իշխանություն տվեցիր Աստծո որդիներ լինելու Հոգու և ջրի վերստին ծննդյան միջոցով, որով և ..............ին նորացրիր Քո ավազանի մաքրությամբ, սո՛ւրբ արա նրան Քո ճշմարտությամբ, լցրո՛ւ Սուրբ Հոգուդ շնորհներով, որպեսզի Քո սուրբ անվան բնակության տաճար լինի, կարողանա գնալ արդարության բոլոր ճանապարհներով և համարձակությամբ ու աչալրջությամբ կանգնել Քո Միածնի, մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսի բեմի առաջ, Ում հետ Քեզ` ամենակալ Հորդ և կենդանարար և ազատարար Սուրբ Հոգուդ վայել են փառք, իշխանություն և պատիվ այժմ և միշտ և հավիտյանս հավիտենից ամեն:

Դրոշմ

«Եվ Նա, որ հաստատեց մեզ ի Քրիստոս ձեզ հետ միասին և օծեց մեզ, Աստված է, որ մեզ կնքեց էլ և Հոգու առհավատչյան դրեց մեր սրտերի մեջ» (Բ Կորնթ. Ա 21-22):
Դրոշմի խորհուրդը
Մկրտության մաքրագործող խորհրդին հաջորդում է Դրոշմի շնորհաբաշխ խորհուրդը: Եվ եթե մկրտությամբ շեշտը դրվում է առավելապես մարդու մաքրագործման վրա, ապա դրոշմի խորհրդով` հավատքի մեջ զորանալու: Այս խորհուրդը Սուրբ Հոգու նորոգիչ շնորհների ընդունման համար է: Ստանալով աստվածային շնորհները` մարդը զորանում է հոգով, և անտեսանելի զրահներով ու զենքերով սպառազինվում ընդդեմ չարի հարձակումների:

«Գործք Առաքելոց»-ը վկայում է, որ առաքյալները մկրտվողների վրա ձեռք էին դնում, և վերջիններս այդպիսով ստանում էին Սուրբ Հոգու պարգևները (Գործք Ը 16-18): Սակայն երբ հավատացյալների բազմությունն առավել մեծացավ, և երբ քրիստոնյա համայնքները ընդարձակվեցին ու սփռվեցին աշխարհով մեկ, առաքյալներն այլևս չէին կարող անձնապես յուրաքանչյուր մկրտվողի վրա ձեռք դնել: Եվ որպեսզի մկրտվողները չզրկվեն Սուրբ Հոգու կեցուցիչ պարգևներից, առաքյալները ձեռնադրության արարողությունը փոխարինեցին յուղով օծելու` Դրոշմի խորհրդով: Կարգադրեցին նաև, որ օծումը կատարեն երեցները:
Յուղով օծումը հայտնի էր դեռևս Հին Ուխտի ժամանակ: Սակայն միայն Հիսուսի մարդեղությամբ` Օծյալի գալստյամբ այն կատարելապես իմաստավորվեց և դարձավ աստվածային: Միով բանիվ` Դրոշմը խորհրդանշում է Սուրբ Հոգու էջքը մկրտվածների վրա:

Դրոշմի նյութը
Դրոշմի խորհուրդը կատարվում է սրբալույս Մյուռոնով: Մյուռոնը հունարեն բառ է, որը նշանակում է անուշահոտ յուղ: Նրա գլխավոր բաղադրիչը ձիթենու յուղն է` ձեթը, որին խառնում են նաև 40-ից ավելի անուշահոտ նյութեր, որոնցից գլխավորը բալասանն է: Մեր Եկեղեցում Ս. Մյուռոն պատրաստելու և օրհնելու իրավունքը վերապահված է Կաթողիկոսին: Մյուռոնի աստվածաբանական իմաստն արտահայտված է նրա օրհնության աղոթքում, մասնավորապես հետևյալ հատվածում.

«Արդ, Դու նույն Ինքդ Տեր մեր Աստված,
խոնարհվելով դեպի Քո ծառաների աղաչանքները`
առաքիր Քո առատ ողորմությունը
այս ձիթենու պտղի մեջ,
որ մարդկանց ազգի փրկության
ու օգտակարության համար տվեցիր,
և բնակեցրու մեր մեջ սուրբ ու Բարերար Հոգուդ
շնորհները` ի գործակցություն և ի լրումն
Քո սուրբ խորհուրդների…»:

Դրոշմի կատարման կարգը
Հայոց Եկեղեցին մկրտության և դրոշմի խորհուրդները կատարում է միաժամանակ, որպեսզի մկրտության մաքրագործումից հետո անմիջապես ստանանք աստվածային շնորհները: Եկեղեցին դրոշմի խորհուրդը միացրել է մկրտության խորհրդին` նկատի ունենալով Քրիստոսի օրինակը: Երբ Նա սուրբ Հովհաննես Մկրտչի կողմից Հորդանան գետում մկրտվելուց հետո ջրից դուրս եկավ, Սուրբ Հոգին աղավնակերպ իջավ Նրա վրա, և երկնքից ձայն լսվեց, որն ասում էր.«Դա է Իմ սիրելի Որդին, որն ունի իմ ամբողջ բարեհաճությունը» (Մատթ. Գ 17): Եվ սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչն էլ, երբ Արածանի գետում մկրտում էր հայոց ազգին, միաժամանակ օծում էր սուրբ մեռոնով, ինչպես վկայում է Ագաթանգեղոսը:

Դրոշմի խորհուրդը կոչում ենք նաև Կնունք, քանի որ աստվածային կնիքով դրոշմվում են մկրտվողի մարմնի համապատասխան մասերը` զգայարանները:
Քահանան իր մեռոնաբաշխ մատով կնքում է մեր ճակատը և ասում.«Յուղն անուշ, Հիսուս Քրիստոսի անունով հեղվելով քեզ վրա, թող լինի երկնավոր անապական պարգևների կնիքը»: Այնուհետև ձեռքը սահեցնելով մեր աչքերի վրայով` ասում է. «Հիսուս Քրիստոսի անունով դրոշմվող կնիքս այս թող լուսավորի քո աչքերը, որպեսզի երբեք հավիտենական մահով չննջես»: Հետո դրոշմում է մկրտվողի ականջներն ու ասում. «Օծումն այս սրբության թող լինի քեզ լսողություն աստվածային պատվիրանների համար»: Հոտառության զգայարանը հաջորդն է այս շարքում. «Հիսուս Քրիստոսի անվամբ դրոշմվող կնիքն այս թող լինի քեզ համար հոտ անուշության, որը կառաջնորդի քեզ կյանքից դեպի կյանք»: Հաջորդում են շուրթերը. «Հիսուս Քրիստոսի անվամբ դրոշմվող կնիքն այս թող լինի քեզ համար պահպանություն բերանի և ամուր փական քո շրթունքներին»: Հետո ձեռքերն են դրոշմվում. «Հիսուս Քրիստոսի անվամբ դրոշմվող կնիքն այս բարիք գործելու պատճառ թող լինի քեզ համար` գործով և վարքով հնարավորին չափ առաքինություններ կատարելու»: Այնուհետև դրոշմվում է կուրծքը (սրտի մոտ). «Կնիքս աստվածային թող սուրբ սիրտ հաստատի և ուղիղ հոգի նորոգի քո մեջ»: Թիկունքն օծելիս հետևյալ խոսքերն է ասվում. «Հիսուս Քրիստոսի անվամբ դրոշմվող կնիքն այս թող լինի քեզ համար ամրության վահան, որով կկարողանաս հանգցնել չաիր արձակած բոլոր մխացող նետերը»: Եվ ամենվերջում ոտքերն են դրոշմվում. «Կնիքն այս աստվածային թող ուղղի քո ընթացքը դեպի հավիտենական կյանք, որպեսզի երբեք չսասանվես»:
Ուրեմն, Դրոշմը հաստատության խորհուրդ է, որ տրվում է մարդուն` զորացնելու և արիացնելու համար: Մարդը հաստատվում է Աստծո մեջ, դառնում Սուրբ Հոգու տաճար և ժառանգորդ Երկնքի Արքայության:

Ամփոփում
Հոգևորականի կողմից մյուռոնով դաջված այս խաչանիշ կնիքն անփոխարինելի է: Այն սովորեցնում է մեզ արժևորել մեր բոլոր զգայարանները: Եթե փորձենք հոգալ մեր զգայարաններից յուրաքանչյուրի մասին առանձին, ապա առավել հեշտորեն կկարողանանք մաքուր պահել մեր անձը: Այս է հիշեցնում մանավանդ սուրբ Եփրեմ Խուրի Ասորին իր աղոթքներից մեկում. «Լռեցրու, Տեր, իմ շուրթերը բամբասելուց, լեզուս` չար խոսելուց, աչքերս` թյուր հայացքից, ականջներս` չար լուր լսելուց, ձեռքերս` հափշտակելուց, ոտքերս` անառակ ընթացքից: Եվ բոլոր անդամներս պարսպիր, զգաստացրու միշտ Քեզ հաճելին կատարելու»:
Նորադարձ քրիստոնյայի համար դրոշմի խորհուրդն իր հոգեգալուստն է: Ինչպես առաքյալների վրա հոգեգալուստը հրե լեզուների տեսքով եղավ, այսօր էլ այդ խորհուրդը մեզ ներկայանում է մյուռոնի անուշահոտ յուղով: Դրոշմի խորհուրդը ևս անկրկնելի է, ինչպես Մկրտությունը:
Մկրտության, Դրոշմի խորհուրդներից հետո ծիսակատար հոգևորականը մեզ արժանացնում է ընդունել Եկեղեցու յոթ խորհուրդներից ևս մեկը` Հաղորդության խորհուրդը:
Այսպիսով, Դրոշմի խորհրդով մարդը ստանում է նոր կյանքի աստվածային կնիքները` Սուրբ Հոգու ընդունման նշանները: Եվ միայն կնքվելուց հետո է մարդը դառնում քրիստոնյա, այսինքն` օծված, և ընծայվելով Սուրբ Հոգուն` որդեգրվում է Հայր Աստծուն:

Խաղաղություն քեզ, փրկյալդ Աստծո,
Խաղաղություն քեզ, օծյալդ Աստծո:

Ապաշխարություն

«Եվ արդ, - ասում է ձեր Տեր Աստվածը,- դարձեք ինձ ձեր ամբողջ սրտով, ծոմապահությամբ, լալով ու կոծելով: Ձեր սրտերը պատռեցեք և ոչ թե ձեր հագուստները: Այո, դարձեք ձեր Տեր Աստծուն, որովհետև Նա ողորմած է և գթասիրտ…» (Հովել Բ 12-13):

Այո’, ողորմած է Աստված, ով մեզ համար ապաշխարության ճանապարհ է պատրաստել, և Քրիստոսի առաջին կանչն ու քարոզն էլ այդ են պատգամում. «Ապաշխարեցե’ք, որովհետև երկնքի արքայությունը մոտեցել է» (Մատթ. Դ 17):

Ապաշխարության խորհուրդը

Ապաշխարության խորհուրդը սահմանել է Ինքը` Հիսուս Քրիստոս (Հովհ. Ի 22-23): Ապաշխարություն՝ նշանակում է ապա-աշխարել, հետո լալ, ողբալ, կոծել, մի խոսքով` կատարած մեղքերի համար զղջալ և գործած չարիքի դիմաց սեփական անձը պատժել: Ապաշխարության խորհրդի ժամանակ հավատացյալը սրտի անկեղծ զղջումով խոստովանում է իր մեղքերը հոգևորականի առջև և նրա միջնորդությամբ անտեսանելիորեն թողություն ստանում մեղքերից անմիջապես Հիսուս Քրիստոսից: Ապաշխարության խորհրդով թողություն է տրվում մկրտությունից հետո գործած բոլոր մեղքերին` թե’ ներելի, և թե’ մահացու: Եվ մինչ մկրտության և դրոշմի խորհուրդներն անկրկնելի են, ապաշխարության խորհուրդը կատարվում է պարբերաբար` հավատացյալի ողջ կյանքի ընթացքում, քանի որ մարդն իր բնությամբ տկար է և մշտապես ենթակա մեղանչումի: Ապաշխարության խորհրդակատարն օծյալ հոգևորականն է: Քանի որ Քրիստոս նրանց այդպիսի իշխանություն տվեց` ասելով. «Եթե մեկի մեղքերը ներեք, նրանց ներված կլինի: Եթե մեկի մեղքերը չներեք, ներված չի լինի» (Հովհ. Ի 22-23): Ինչպես նաև. «Ճշմարիտ եմ ասում ձեզ, ինչ որ կապեք երկրի վրա, կապված պիտի լինի երկնքում: Եվ ինչ որ արձակեք երկրի վրա, թող արձակված լինի երկնքում» (Մատթ. ԺԸ 18):

Ապաշխարության սկիզբը գործած մեղքն ընդունելն է: Ապաշխարել պետք է կենդանի ու անկեղծ հավատով, որովհետև միայն այդպիսի ապաշխարությունն է ընդունելի Աստծուն և այդպես կարելի է վերստին հաշտվել Աստծո հետ: Եվ եթե` «Մեղքի վարձքը մահն է» (Հռոմ. Զ 23), ապա ապաշխարության պտուղը` փրկությունն ու հավիտենական կյանքը:
 

Ապաշխարության կարգը

1. Զղջում. իր մեղքը գիտակցող անձը պետք է սրտում անկեղծ զղջում ունենա կատարածի համար, ինչպես նաև վճիռ` այն այլևս չկրկնել:
2. Խոստովանություն. երբ մարդ մկրտությունից հետո գործած մեղքերը խոստովանում է հոգևորականի առջև` արձակում (մեղքերի թողություն) ստանալու ակնկալիքով:
Առաջին դարերի Եկեղեցում խոստովանությունը կատարվում էր հրապարակավ և հազվադեպ` առանձնական:
4-րդ դարում հրապարակավ իրենց մեղքերը խոստովանում էին միայն մարդասպանները, կռապաշտները և պոռնիկները: Հետագայում՝ 5-րդ դարի սկզբին, հրապարակային խոստովանությունը դուրս եկավ կիրառությունից: Խոստովանությունը համայնքի անդամների ներկայությամբ կատարվելու փոխարեն սկսվեց ծածուկ կատարվել քահանայի ու խոստովանողի միջև: Հայաստանյայց Եկեղեցին պահել է թե’ հրապարակային, (ընդհանրական), թե’ առանձնական խոստովանության ձևերը:
Առանց մեղքերից արձակում ստանալու ակնակալության խոստովանությունը թերի է: Խոստովանողի խղճմտանքը լավ քննելուց հետո քահանան խորհում է, թե նա ինչպիսի ապաշխարություն պիտի կրի, խրատում ու զգուշացնում է, որ այլևս չմեղանչի: Այնուհետև քահանան արձակում է նրան մեղքերից:
3. Վճարում. յուրաքանչյուր քրիստոնյա պետք է պատրաստ լինի իր կատարած մեղքի դիմաց որոշակի ապաշխարություն կրել, այսինքն` կամավոր հանձն առնել խոստովանահոր կողմից իրեն սահմանած պատիժը` նեղությունները կրելը: Մեղքը սիրո բացակայությունն է, զոհողությունը` սիրո երախտիքը: Հետևաբար, մեղքը զոհողությամբ պետք է ջնջենք, որպեսզի և’ մեր խիղճը խաղաղվի, և’ Աստծո ողորմության ակնկալիքն ունենանք:
4. Այսու, քահանան, լսելով մեր անկեղծ խոստովանությունը, իրավունք ունի մեր գործած մեղքերի համեմատ ապաշխարություն սահմանել մեզ համար, այն է` աղոթք, պահք, ողորմություն:
Երբ մեղանչում ենք, հավիտենական պատիժ է մեզ վերագրվում, սակայն մեր զղջալու և փոխվելու դեպքում Աստված նաև մեր պատիժն է փոխում ժամանակավորի: Այս պատճառով թեև խոստովանությամբ թողություն է տրվում բոլոր մեղքերին, սակայն մնում է պատիժը, որը վճարում ենք աղոթքով, պահքով և ողորմությամբ: Երբեմն մեղավորն ինքն է կամավոր ստանձնում որոշակի ապաշխարություն, ինչպես, օրինակ, որևէ վայելքից հրաժարում և այլն:
Ապաշխարության բուն նպատակը մեղավորին հոգեպես վերականգնելն է: Եվ եկեղեցին ամեն օր մեզ հիշեցնում է մեր մեղքերը` նպատակ ունենալով մեզ առավել զգոն, ուշիմ ու արթուն լինել` Աստծո ծառայությանն առաջնորդելու:
 

Ամփոփում

Այսուհետ լավ ըմբռնելու համար ապաշխարության խորհուրդը, պետք է մտապահենք հետևյալ կարևոր հանգամանքները.

1. Ապաշխարության խորհուրդը սկսվում է մեղքերի գիտակցումից:
2. Մեղքը գիտակցող անձը պետք է անկեղծ զղջում ունենա և այլևս չկրկնելու վճռականություն:
3. Նա պետք է դիմի Եկեղեցու օծյալ հոգևորականներին` մեղքերը խոստովանելու մտադրությամբ:
4. Որևէ այլ անձ, բացի օծյալ հոգևորականից, իրավունք չունի որևէ մեկի խոստովանությունը լսել և մեղքերից արձակում տալ: Այդ իշխանությունն աստվածադիր օրենքով միայն նրանց է տրված:
5. Խոստովանության գնացող անձը պետք է պատրաստ լինի իր գործած մեղքերի դիմաց որոշակի նեղություն կրել:
«Բայց Աստված, անգիտության ժամանակներն անտես առնելով, այժմ այն է պատվիրում մարդկանց, որ ամեն ոք ապաշխարի» (Գործք ԺԷ 30):

Ս. Հաղորդություն

«Ճշմարիտ, ճշմարիտ եմ ասում ձեզ, եթե չուտեք մարդու Որդու Մարմինը և չըմպեք Նրա Արյունը, ձեր մեջ կյանք չեք ունենա»:
(Հովհ. 6:54-57)

ԽՈՐՀՐԴԻ ՍԿԶԲՆԱՎՈՐՈՒՄԸ
Ս. Հաղորդությունը Հայ Առաքելական եկեղեցու յոթ խորհուրդներից մեկն է: Հաղորդությունն ունի Աստծո հետ միանալու, հաղորդակցվելու և մեկ մարմին լինելու իմաստ: Ս. Հաղորդության խորհուրդը Հիսուս Քրիստոս հաստատեց վերջին ընթրիքի ժամանակ, երբ 12 առաքյալների հետ զատկական սեղանի շուրջ նստած` վերցրեց բաղարջ հացը, օրհնեց, տվեց նրանց ու ասաց. «Առեք, կերեք, այս է Իմ մարմինը»: Հետո վերցրեց անխառն գինով լի բաժակը, գոհություն հայտնեց, տվեց աշակերտներին և ասաց. «Խմեցեք դրանից ամենքդ, որովհետև այդ է Նոր ուխտի Իմ Արյունը, որ թափվում է շատերի համար` իրենց մեղքերի թողության համար»: Այնուհետ պատվիրեց. «Այս արեք իմ հիշատակի համար» (Մատթ. 26:26-29):

Քրիստոսի Եկեղեցին` Նրա պատվիրանի համաձայն, Սուրբ և Անմահ Պատարագի ընթացքում հաց և գինի է բաշխում ժողովրդին, որով յուրաքանչյուր քրիստոնյա հաղորդվում է Աստծո հետ:

ՀԱՂՈՐԴՈՒԹՅԱՆ ԻՄԱՍՏԸ
«Հաղորդություն»` նշանակում է հաղորդակցության մեջ պահել արարածին` Արարչի հետ, մեղավորին` Քավչարարի հետ, փրկվածին` Փրկչի հետ: Այս խորհրդով կենսական կապ է ստեղծվում քրիստոնյայի և Քրիստոսի միջև: Ս. Պատարագի ժամանակ, ճաշակելով Տիրոջ Մարմինն ու Արյունը, հաղորդվողները խորհրդաբար միանում են ոչ միայն Աստծուն, այլև` իրար և այդպիսով կազմում են Քրիստոսի Մարմինը` Եկեղեցին: Ս. Հաղորդության խորհուրդը Եկեղեցու բոլոր անդամներին մեկտեղում է եղբայրական սիրո և խաղաղության կապով: Այդ պատճառով էլ քրիստոնյան առանց այս խորհրդի չի կարող Երկնքի արքայության ժառանգորդ դառնալ, հավիտենական կյանք ժառանգել. «Ով ուտում է Իմ Մարմինը և ըմպում Իմ Արյունը, հավիտենական կյանք ունի. և Ես նրան վերջին օրը հարություն առնել պիտի տամ, քանի որ Իմ Մարմինը ճշմարիտ կերակուր է, և Իմ Արյունը` ճշմարիտ ըմպելիք: Ով ուտում է Իմ Մարմինը և ըմպում Իմ Արյունը, կբնակվի իմ մեջ և Ես նրա մեջ» (Հովհ. 6:54-57):

Հաղորդության խորհրդի սպասավորն օծյալ հոգևորականն է, իսկ հաղորդվողը` մկրտված անձ, ով պատրաստ է Աստծուն ընդունել իր մեջ: Արդյունքը` հաղորդվողի շնորհների բազմացումն է և մեղքերի քավությունը:

ԽՈՐՀՐԴԻ ՆՅՈՒԹԸ
Խորհրդակատարման նյութը ցորենի անթթխմոր հացն է և խաղողի անապական գինին: Ս. Գրիգոր Տաթևացին այսպես է բանաձևում խորհուրդը. «Հաղորդությունն իր մեջ պարունակում է Քրիստոսին` հաց ու գինու տեսքով, և նրանցից յուրաքանչյուրի մեջ Քրիստոս առկա է ամբողջապես»: Ս. Պատարագի ընթացքում հացն ու գինին խորհրդավոր կերպով փոխակերպվում են Քրիստոսի ճշմարիտ Մարմնի և Արյան:

Ի՞ՆՉ Է ՀԱՐԿԱՎՈՐ ՀԱՂՈՐԴՎԵԼՈՒՑ ԱՌԱՋ
Հաղորդվելու ամենակարևոր նախապայմանն է անձի մկրտված լինելը, ինչպես նաև ուղղափառ վարդապետության խոստովանությունը: Կարևոր է նաև գիտակցել, թե ինչ ենք ճաշակում` սովորական հաց և գինի, թե՞ Քրիստոսի Մարմինն ու Արյունը: Ս. Պատարագից առաջ անհրաժեշտ է խոստովանել բոլոր մեղքերն ու սխալները: Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին մեղքերի խոստովանության երկու կարգ ունի` անհատական և ընդհանրական: Անհատականը տեղի է ունենում հոգևորականի հետ առանձնազրույցի ընթացում, երբ հավատացյալը կարող է ոչ միայն խոստովանել իր մեղքերը, այլև ստանալ խորհրդատվություն հոգևորականից:

Ընդհանրական խոստովանության ժամանակ հավատացյալները եկեղեցում Աստծո առջև ծնկաչոք ընթերցում են եկեղեցու հայրերի կողմից գրված «զղջման» աղոթքը, որտեղ հիշատակվում են մարդկային բոլոր մեղքերը: Այնուհետև հոգևորականը Քրիստոսի կողմից շնորհված իշխանությամբ արձակում է նրանց մեղքերը (Հովհ. 20:23, Մատթ. 18:18), որից հետո խոստովանողները կարող են հաղորդվել: Այս է պատճառը, որ Ս. Հաղորդությունից առաջ անպայման պետք է քննենք ինքներս մեզ, զղջանք մեր սխալների համար, խոստովանենք Աստծո և Նրա սպասավորի՝ հոգևորականի առջև: Այդ օրը պետք է նաև ֆիզիկապես մաքուր լինել:

ԱՄՓՈՓՈՒՄ
Քրիստոնյայի կյանքի իմաստն Աստծու հետ հաղորդակցության մեջ է: Այս մտածումով պետք է մոտենալ Ս. Հաղորդության խորհրդին: Որպեսզի մեր մերձեցումն Աստծո հետ իրական լինի, հիշենք այն կարևոր պարագաները, որոնց առկայության դեպքում իրավունք ունենք հաղորդվել:
1. Անհրաժեշտ է լինել մկրտված և ունենալ հավատի ուղղափառ խոստովանություն:

2. Հաղորդությունից առաջ արգելվում է որևէ կերակուր ճաշակել:

3. Մինչև Աստծուն մերձենալու այդ պահը խրախուսելի է ինքնաքննությունը, որպեսզի ճանաչելով ինքդ քեզ՝ կարողանաս վճռել` հաղորդվել, թե՞ ոչ:

4. Մեղքի պատճառով Աստծո և մարդու միջև խզված կապը վերականգնելու լավագույն միջոցը Ս. Հաղորդությունն է: Հետևաբար այդ կապը վերականգնելու համար պետք է զղջալ և ցավել գործած մեղքերի համար, այնուհետև խոստովանել:

5. Մեծ պահոց շրջանում, երբ եկեղեցու վարագույրը փակ է, Ս. Պատարագի ժամանակ Հաղորդություն չի տրվում:

6. Հղի կանայք և հիվանդները կարող են հաղորդվել, և նրանց թույլատրվում է Ս. Հաղորդությունից առաջ սնունդ ընդունել:

7. Ս. Հաղորդություն ստանալու բուն պահը Ս. Պատարագն է:

8. Ծանր հիվանդ հավատացյալները կարող են հաղորդվել տանը: 

Պսակ

Պսակը Հայ Եկեղեցու յոթ խորհուրդներից մեկն է, որը հաստատվել է Աստծո կողմից դեռևս դրախտում: Պսակի խորհրդով այր ու կին ընտանիք կազմելու նպատակով միավորվում են` դառնալով մեկ ամբողջություն ու ստանալով Սուրբ Հոգու շնորհները:

Պսակի խորհրդի միջոցով ընտանիքը հիմնադրվում է աստվածային սուրբ սիրո վրա` դառնալով այն տարածքը, որտեղ տղամարդն ու կինը ծառայում են միմյանց նույն այդ սիրով: Որքան զորավոր է հավատքն Աստծո նկատմամամբ, այնքան իրական է սերն ընտանիքում: Պսակի խորհրդով ամուսիններն Աստծո առաջ խոստանում են լինել առաքինի, ներող, զիջող, անմնացորդ նվիրվել միմյանց` հանուն ամուր ընտանիքի:

Այս խորհուրդը մեծ է, քանզի քրիստոնեական ընտանիքը մանրակերտն է Հիսուս Քրիստոսի ու Իր Եկեղեցու անխախտ միության: Ընտանիքը երկու անձանց սոսկ համակեցություն չէ, այլ, միմյանց լրացնելով՝ Աստծո կամքը կատարելու առաքելություն: Այն վայրն, ուր ներկա է Աստված, դառնում է սուրբ: Պսակի արարողության ժամանակ Աստծո ներկայությամբ սրբվում է նորաստեղծ ընտանիքը:
Ընտանիք կազմելու որոշում կայացնելիս յուրաքանչյուր ոք պետք է պատրաստ լինի խոնարհվել, հրաժարվել հպարտությունից, եսասիրությունից, պղծությունից, այն ամենից, ինչը կարող է սպառնալ ընտանեկան սրբությանը:

«Տեր եմ» և «Հնազանդ եմ»

Պսակի խորհրդի ժամանակ զույգերը տեր և հնազանդ լինելու խոստում են տալիս: Տեր լինել՝ չի նշանակում հրամաններ տալ, իսկ հնազանդ լինել՝ «հրամաններն» անվերապահորեն կատարել: Այդ խոստումների իմաստը բացատրում է Ս. Պողոս առաքյալն իր նամակում ՝ ուղղված եփեսացիներին. «Եվ ինչպես եկեղեցին հնազանդվում է Քրիստոսին, նույնպես և կանայք թող հնազանդվեն իրենց ամուսիններին ամեն ինչում։ Մարդի՛կ, սիրե՛ք ձեր կանանց, ինչպես որ Քրիստոս սիրեց եկեղեցին և իր անձը մատնեց նրա համար… Նույն ձևով մարդիկ պարտավոր են սիրել իրենց կանանց իբրև իրենց մարմինները. ով սիրում է իր կնոջը, ինքն իրեն է սիրում» (Եփես. 5:25-28):
Ամուսնությամբ տղամարդը ոչ միայն դառնում է ամուսին, այլ նաև՝ սպասավոր: Իսկ կինը կոչված է խոնարհաբար ընդունել այդ ծառայությունն իբրև սիրո արտահայտություն և իր սիրով ամուսնուն լծակից լնել:

Պսակի մատանինները, թագերը, մոմերն ու գինին

Պսակի խորհդրից առաջ Հայ Եկեղեցին կատարում է նաև նշանադրության կամ նշանի օրհնության կարգ: Քահանան նախ համոզվում է, թե արդյո՞ք զույգը համաձայն է միավորվել և բռնությամբ չի՞ պարտադրված այդ միությունը, ապա կատարում է կարգը: Արարողության ընթացքում քահանան օրհնում է մատանիները, որոնք նշանադրվողները կրում էին իրենց աջ ձեռքի մատնեմատին: Պսակի ընթացքում նշանադրվողները մատանիներն աջ ձեռքի մատնեմատից հանում են ու դնում ձախ ձեռքի մատնեմատին: Մատանիները նշանն են նրանց միության անխախտելիության, իսկ վառվող մոմերը` հոգևոր ուրախության և աստվածատուր շնորհի: Թագերը, որ դրվում են նորապսակների գլխին, խորհրդանշում են աստվածապարգև շնորհները, որոնք ամենառատն Աստված պարգևում է նորապսակներին: Արարողության ժամանակ միևնույն բաժակից գինի խմելը նշանակում է, որ նրանք պարտավորվում են իրենց համատեղ կյանքի թե´ ուրախությունները և թե´ դառնությունները միասին կրել:

Ամուսնության պայմանները

Պսակադրության պատրաստվող տղամարդն ու օրիորդը պետք է լինեն մկրտված և դրոշմված Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցում: Հայ Առաքելական եկեղեցու որևէ հետևորդի պսակադրությունն այլադավանի կամ այլակրոնի հետ թույլատրելի է միայն Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու դավանանքն ընդունելու և անդամ դառնալու պայմանով:

Եկեղեցու սահմանած կարգի համաձայն Պսակի խորհրդի համար անհրաժեշտ է նաև չափահասությունը` մարմնապես ու հոգեպես առողջ սերունդ ունենալու համար: Հարսն ու փեսան պետք է լինեն չափահաս և ցանկալի է, որ տարիքային մեծ տարբերություն չունենան:
Չափազանց կարևոր է նաև արյունակցական մոտ կապի բացակայությունը: Պսակվողները պետք է առնվազն յոթը պորտով բաժանված լինեն միմյանցից (որդին հոր հարաբերությամբ մեկ պորտ է, թոռը` երկու):
Մկրտության նույն կնքահոր երկու սանիկները չէին կարող ամուսանալ: Չեն կարող ամուսնանալ նաև որդեգիրն ու որդեգրվածը:

Ե՞րբ է կարելի պսակվել

Հայ Եկեղեցին չի խրախուսում Պսակը կատարել պահոց և կիրակի օրերին, Տաղավար տոներին: Այլ սահմանափակում չկա: Մայիսին պսակ չանելու իրական պատճառն այն է, որ մայիսը սովորաբար համընկնում է հիսնակաց շրջանի հետ, որի բոլոր օրերին Հարության տոն է: Գյուղատնտեսության մեջ էլ այդ շրջանը համընկնում էր ակտիվ աշխատանքային շրջանի հետ, երբ մարդիկ ամուսնության կամ հարսանիք կազմակերպելու ժամանակ չունեին: Ուստի, մայիսին պսակ չանելու մտավախությունը բնավ կապ չունի հասարակության մեջ արմատավորված «մայիս-վայիս» արտահայտության հետ, ինչը սնոտիապաշտություն է:

Խաչեղբայր

Պսակվողները պետք է ունենան խաչեղբայր` ժողովրդական ձևակերպումով` քավոր, ով ևս պետք է մկրտված լինի Հայ Առաքելական Եկեղեցում: Ցանկալի է, որ խաչեղբայրը լինի ամուսնացած, ընտանեկան կյանքի օրինակելի փորձառություն ունեցող, որպեսզի կարողանա նորապսակներին ուղղորդել իր խորհուրդներով: Խաչեղբոր ազգական լիները խրախուսելի չէ:

Գրանցում

Պսակի համար նախ պետք է որոշել օրը և ժամը, ապա այցելել եկեղեցի՝ նախապես գրանցվելու: Գրանցման համար անհրաժեշտ են պսակվողների անձնագրերը և դրանց պատճեները, խաչեղբոր անուն-ազգանունը: Պարտադիր պայման է, որ պսակվողներն անձամբ գնան եկեղեցի` գրանցվելու:
Ցանկալի կլինի, որ պսակվողները պսակի օրը որոշեն քահանայի հետ խորհրդակցելով, որպեսզի նշանակված օրը չլինի պսակի խորհրդի համար արգելված:

Երբ է Պսակն անվավեր

Պսակն անվավեր է, եթե կատարվում է գաղտնի, բռնությամբ և եթե պսակվողն արդեն օրինավոր ամուսին ունի:
Ամուսնալուծման օրինական պատճառ կարող է լինել.
• Դավաճանությունը
• Անհետ կորելը (տղամարդը 7, կինը 5 տարով)
• Մահը

Ի՞նչ պետք է բերել եկեղեցի պսակի համար

1. Երկու մոմ
2. Մեկ շիշ գինի
3. Մեկ բաժակ
4. Նշանի մատանիներ:

Պսակից առաջ

Պսակից առաջ պետք է զույգերը ապաշխարությամբ ու խոստովանությամբ Ս. Հարղորդություն ստանան և մեղքերից մաքրված՝ կազմեն քրիստոնյա ընտանիք: Շատերն այսօր այս կարգը չեն պահում, սակայն ամուր ու երջանիկ ընտանիք ունենալու համար կարևոր է այս կարգին հետևելը: Հայ Եկեղեցում հաստատված կանոնի համաձայն Ս. Հաղորդություն ստանալուց առաջ պետք է ծոմ պահել` առավոտից անոթի լինել:

Ձեզ հուզող հարցերով կարող եք դիմել եկեղեցու քահանաներին և նրանցից ստանալ սպառիչ պատասխաններ:

Ձեռնադրություն

Հովիվը քաջ, որ Իր անձը դրեց բանավոր հոտի համար, թող կարողություն տա քեզ Իր հոտն արդարությամբ հովվելու` քո անձի զոհողությամբ հոտի համար օրինակ լինելով: 

Մաշտոց Ձեռնադրության

Ձեռնադրության Խորհուրդը
Ձեռնադրությունը (Քահանայության կամ Խորհրդի կարգ), աստվածային պաշտոնին նվիրելու` Ավետարան քարոզելու, Եկեղեցու խորհուրդները սպասավորելու, Քրիստոսով փրկություն շնորհելու, ժողովրդին ապաշխարության հրավիրելու, նաև շնորհ փոխանցելու խորհուրդն է: Ձեռնադրությունը տրվում է եպիսկոպոսի կողմից և նվիրագործվում Սուրբ Հոգու օծումով: Խորհուրդը Մկրտության ու Դրոշմի նման անկրկնելի և անջնջելի է:

Խորհրդի Հաստատումը
Այս խորհուրդը նույնպես հաստատել է Հիսուս Քրիստոս՝ Իր տնօրինական առաքելության ընթացքում ընտրելով Իր աշակերտներին ու նրանց քահանայապետական իշխանություն տալով (Ղուկ. ԻԴ 50-51):
Այդ իշխանությամբ առաքյալները սարկավագներ էին ձեռնադրում (Գործք Զ 5-6), Տիրոջ խոսքի համաձայն կապում էին և արձակում մարդկանց մեղքերը, իրենց ձեռքերը դնելով հիվանդների վրա` բժշկում նրանց (Գործք ԻԸ 8-9):
Այդ նույն իշխանությունն առաքյալները Սուրբ Հոգու շնորհով փոխանցեցին իրենց հաջորդներին, այդ իշխանությունը ստանում է նաև այսօր ձեռնադրվող հոգևորականը: Այսպես կազմավորվեց Եկեղեցու նվիրապետական կառույցը:

Եկեղեցու նվիրապետական կառույցը

Այն ունի ինն աստիճան.

Ա) Դռնապանություն,
Բ) Ընթերցողություն,
Գ) Երդմնեցուցչություն,
Դ) Ջահընկալություն,
Ե) Կիսասարկավագություն,
Զ) Սարկավագություն,
Է) Քահանայություն,
Ը) Եպիսկոպոսություն,
Թ) Կաթողիկոսություն:
 

Դռնապանությունից մինչև սարկավագություն կոչվում են փոքր աստիճաններ, իսկ վերջին երեքը` մեծ աստիճաններ: Այս փոքր աստիճանները խորհրդագործական կարգին չեն պատկանում, այլ սոսկ մասնավոր տվչություններ են Եկեղեցու ծիսական կանոնավորության համար և կազմում են դպրաց դասը: Փոքր աստիճանները թեև վեցն են, սակայն կան նաև Սողմոսերգուի և Ավելածուի պաշտոնը:
Դռնապան. եպիսկոպոսի հրամանով բացում և փակում է եկեղեցու դուռը: Աստիճանը տրվում է եպիսկոպոսի կողմից, եկեղեցուց դուրս, նվիրյալին հանձնելով եկեղեցու դռան բանալիները:
Ընթերցող. աստիճանը տրվում է եկեղեցում, դռան մոտ: Ընթերցողի պաշտոնն է կարդալ մարգարեական և առաքելական ընթերցվածքները: Նա պետք է հասուն անձ լինի:
Երդմնեցուցիչ. աստիճանը տրվում է եկեղեցու ատյանում: Այսօր այս պաշտոնը գոյություն չունի: Նախկինում նրա պարտականությունն է եղել. ա) հիվանդների վրա ձեռք դնելով` հրամայել դևերին դուրս գալ նրանց միջից, բ) մկրտվողներին հրաժարեցնել սատանայից:
Ջահընկալ. աստիճանը տրվում է եկեղեցու դասի առջև: Ջահընկալը պարտավոր է վառել եկեղեցու մոմերն ու ջահերը, պատրաստել Սուրբ Պատարագի նշխարը և բաժակը:
Կիսասարկավագ. Աստիճանը տրվում է եկեղեցու դասի առջև: Կիսասարկավագը պարտավոր է խնկարկել, զգեստավորել պատարագիչին, սպասարկել Ս. Պատարագի ընթացքում և այլն:
Սարկավագական աստիճան
«Սարկավագ» բառը հունարեն ծագում ունի, որ նշանակում է «սպասավոր, ծառա»: Առաքելական շրջանում սարկավագները սպասարկում էին կարիքավորներին, ինչպես նաև տնօրինում էին քրիստոնեական համայնքի տնտեսական հարցերը: Նրանց պարտականության մեջ է մտնում Սուրբ Սեղանի առջև սպասարկել պատարագիչ հոգևորականին: Ձեռնադրության ընթացքում եպիսկոպոսը նրան հետևյալ ծիսական արտոնություններով է օժտում. Պատարագի ընթացքում Ավետարանի ընթերցում, ինչպես նաև խորհրդանոցից Սուրբ խորհուրդը վերաբերելով` ընծայում պատարագիչ հոգևորականին:

Քահանայական աստիճան
Սարկավագական աստիճանին հաջորդում է քահանայականը: Քահանան Եկեղեցու խորհուրդները, աստվածային պաշտամունքները և արարողությունները կատարող անձն է և հովիվը: Հայաստանյայց Եկեղեցին ունի նաև կուսակրոն քահանաներ, որոնք կոչվում են աբեղաներ: Աբեղաները ստանում են նույն քահանայական ձեռնադրությունն ու օծումը` իրենց լուծը ծանրացնելով կուսության լուծով:

Վարդապետական աստիճան
Այս աստիճանը Եկեղեցում առանձին կարգ չէ, այլ կուսակրոն քահանայություն ունեցողին տրվում է որպես գիտական աստիճան: Վարդապետական այս աստիճանի հատուկ պաշտոնն է քարոզել և ուսուցանել, մեկնել Աստվածաշունչը, Եկեղեցու դավանությունը, ծեսն ու կանոնները բացատրել և ընդհանուր առմամբ հսկել Եկեղեցու վարդապետության անաղարտ պահպանմանը: Վարդապետությունն ունի 14 աստիճան: Առաջին չորսը մասնավոր վարդապետի աստիճաններն են, իսկ մնացածը` մեծ կամ ծայրագույն վարդապետի:

Եպիսկոպոսական աստիճան
Եպիսկոպոսությունը Եկեղեցու նվիրապետական կարգի բարձրագույն աստիճանն է: Նա Եկեղեցու տեսուչն է (Տիտ. Ա 8-9), ժողովրդի առաջնորդն ու թեմի կառավարիչը: Միայն եպիսկոպոսն իրավունք ունի Եկեղեցու բոլոր խորհուրդների ու կարգերի հետ միաժամանակ նաև ձեռնադրություն կատարել: Բացառությունը մյուռոնի օրհնությունն է, որը վերապահված է միայն կաթողիկոսին:

Արքեպիսկոպոս և պատրիարք
Արքեպիսկոպոսը և պատրիարքը ձեռնադրությամբ և օծումով եպիսկոպոսներն են, սակայն վարչականորեն տարբեր իրավասություններ ունեն: Արք կամ Արհի նշանակում է մեծ, այսինքն` այն եպիսկոպոսը, ով իր վարչական իրավասությանը ենթակա ունի մեկ կամ ավելի եպիսկոպոսներ: Ներկայում արքությունը վերածվել է պարզ տիտղոսի, որը տրվում է Կաթողիկոսի կողմից հատուկ կոնդակով:
Պատրիարք հունարեն բառ է և նշանակում է Հայրապետ: Հայ Եկեղեցում պատրիարք են կոչվում Երուսաղեմի, Կ. Պոլսի Հայոց նվիրապետական աթոռները գլխավորող արքեպիսկոպոսները:

Կաթողիկոս
Կաթողիկոս նշանակում է ընդհանուր պետ: Նա նախանձախնդիր պահապանն է մեր Եկեղեցու` դավանության, ծեսի, կանոնների ու ավանդության: Կաթողիկոսը Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ և Ուղղափառ Եկեղեցու բացարձակ առաջնորդն է: Նա կոչվում է նաև քահանայապետ, եպիսկոպոսապետ, հովվապետ: Կաթողիկոսն է ձեռնադրում եպիսկոպոսներին և օրհնում սրբալույս մյուռոնը: Նրա օրհնությամբ և կարգադրությամբ են վճռվում Եկեղեցու վարչական, ինչպես նաև դավանաբանական կարևոր խնդիրները: Միայն Կաթողիկոսն իրավունք ունի ամուսնալուծության վճիռ տալ:

Ամփոփում

Ձեռնադրության համար անհրաժեշտ են հետևյալ պայմանները.

1. Լինել չափահաս և ունենալ մարմնական, մտավոր և հոգևոր անթերի վիճակ (Ղևտ. ԻԱ 16-18, 21):
2. Ունենալ կոչմանը համապատասխան մտային և հոգևոր պատրաստվածություն:
3. Լինել արժանի` աստվածային պաշտոնը ստանձնելուն:
4. Ունենալ ներքին վկայություն իր արժանավորության մասին (Կորնթ. Ժ 18):
5. Ունենալ վկայություն Եկեղեցու (ժողովրդի) կողմից:
6. Ունենալ հանձնառություն` հետևելու Հայ Եկեղեցու ուղղափառ վարդապետությանը և Ս. Հայրերի ուսուցմանը` միաժամանակ մերժելով բոլոր աղանդավորական շարժումները և հերետիկոսությունները:

Անհրաժեշտ է նաև, որպեսզի նվիրյալը բարեպաշտ ծնողներից ու սուրբ անկողնուց ծնված լինի:
Ահա թե ինչ է ասում ձեռնադրության ու քահանայության մասին սուրբ Հովհան Մանդակունին.«Քահանան ամենակալ Աստծու հրեշտակն է: Եթե արհամարհես, Աստծու առջև ես մեղանչում, որը նրան ձեռնադրեց, և նրա միջոցով Ինքն է կատարում Պատարագի խորհուրդն ու մկրտությունը: Թեպետ և նրանք արժանի չեն ահեղ խորհրդին մոտենալու, սակայն մարդկանց փրկության համար Աստված չի արգելում Սուրբ Հոգու շնորհները, որովհետև եթե էշի միջոցով և Բաղաամի դյութական ճանապարհներով խոսեց մարդկանց փրկության համար, որչափ ևս առավել անարժան քահանայի միջոցով ինքը գործի կդնի ամեն ինչ մեր փրկության համար: Իսկ դու եթե սրբությամբ հաղորդակից դառնաս Սուրբ խորհրդին, քահանայի պղծությունը քեզ չի վնասի: Նույնպես եթե որևէ մեկը պղծությամբ մերձենա Սուրբ խորհրդին, քահանայի սրբությունը չի օգնի: Իսկ եթե համարես, թե արատավոր քահանայի ձեռքով Սուրբ Հոգու շնորհները չեն իջնում Պատարագի մեջ, և Աստված նրանով չի գործում, հիշիր, որ խախտում ես Եկեղեցու կարգը և քո քրիստոնյա լինելու անունը: Եվ եթե այդպես է, և Պատարագը Պատարագ է ըստ քեզ, ուրեմն նաև քահանայության կարգը հաստատուն չէ: Այսպիսով, քրիստոնեությանդ հույսը սնոտի է, որովհետև բոլորս էլ մեղքերով լեցուն ենք»:

Ինչպես ողջունել հոգևորականներին
Քահանային` Օրհնեցեք, տեր հայր, կամ` Օրհնյա, տեր:
Աբեղային և վարդապետին` Աստված օգնական, հայր սուրբ:
Եպիսկոպոսին` Աստված օգնական, սրբազան հայր:
Կաթողիկոսին` Աստված օգնական, վեհափառ տեր:

Կարգ հիվանդաց կամ վերջին օծում

«Ով մեղանչում է իր Արարչի առջև, նա կընկնի բժշկի ձեռքը» (Սիրաք ԼԸ 15):

Կարգ հիվանդացի խորհուրդը
Կարգ հիվանդացն այն սուրբ խորհուրդն է, որը կատարվում է հավատացյալ հիվանդի վրա: Խորհրդակատարման ժամանակ հոգևորականի աղոթքով հիվանդի վրա է իջնում աստվածային շնորհը և բուժում նրա հոգևոր և մարմնավոր տկարությունները: Այս խորհրդով Եկեղեցին աստվածային շնորհ է մատակարարում իր հիվանդ հավատացյալների ապաքինման և կազդուրման համար: Փրկարար խորհուրդը կատարվում է ոչ միայն Եկեղեցում, այլև տանը` նրանց համար, ովքեր անկողնային ծանր (մահամերձ) հիվանդ են:

Եկեղեցին ուսուցանում է, որ մարդուն պատուհասած հիվանդությունը հիմնականում նրա կամա թե ակամա գործած մեղքերի արդյունքն է: Ասում ենք հիմնականում, որովհետև կան նաև ժառանգական հիվանդություններ:

Հիվանդ է այն մարդը, ով հեռացել է Աստծուց և ապրում է քրիստոնյային ոչ վայել անկանոն կյանքով: Եվ որպեսզի առողջանա, պետք է ապաշխարի, խոստովանի իր գործած մեղքերը: Այդ դեպքում Եկեղեցին` նրա հոգևորականը, աղոթում է նրա համար` կատարելով հիվանդաց կարգը: Այսպիսով` այս խորհուրդը մերձենում ու նույնանում է Ապաշխարության խորհրդին:

Խորհրդի հաստատումը
Քրիստոս Իր քարոզչության շրջանում կատարեց բազմաթիվ բժշկություններ, որոնք նկարագրված են Ավետարաններում: Շատերը, մոտենալով Քիրստոսին, մարմնավոր ապաքինում էին ակնկալում Նրանից, բայց ահա թե ինչ է Հիսուս պատասխանում նրանց. «Քո մեղքերը քեզ ներված են» (Մատթ. Թ 2), կամ` «Ըստ ձեր հավատի թող լինի ձեզ» (Մատթ.  Թ 29) և այլն: Ուստի հիվանդություններից ապաքինման լավագույն ճանապարհը հավատքն է, սեփական մեղքի գիտակցումը, ապաշխարությունն ու ապավինումն Աստծուն ու Եկեղեցուն: Այս ամենով բնավ չենք ենթադրում, թե պետք է քաջ հասկանանք, որ վերջնական փրկությունը միայն Աստծուց է: Դրա օրինակն առկա է Ավետարաններում, տեռատես կնոջ դրվագում: Տառապելով արյունահոսությամբ` նա երկար տարիներ դիմել էր բոլոր հնարավոր դեղամիջոցներին, սակայն իր հիվանդության բուժումը չէր ստացել: Եվ, ի վերջո, հուսալքված գիտության հնարած դեղերից, հավատքի զորությամբ դիմում է Քրիստոսին: Հիսուս նրան պատասխանում է. «Քաջալերվիր, դուստր, քո հավատքը քեզ փրկեց»: Եվ նույն ժամին կինը բժշկվեց (Մատթ. Թ 22, Մարկ. Ե 27-29, 34):

Վերջին օծում
Այս խորհուրդը նախկինում անվանվել է վերջին օծում: Հիվանդին յուղով օծելը հայտնի էր դեռևս Հին Ուխտի ժամանակներում, հետագայում այն գործադրեցին նաև առաքյալները. «Եվ նրանք ելան ու քարոզում էին, որպեսզի մարդիկ ապաշխարեն: Եվ բազում դևեր էին հանում, բազում հիվանդների օծում էին յուղով ու նրանց բժշկում» (Մարկ. Զ 12-13): Հակոբոս առաքյալը հակիրճ այսպես է բացատրում խորհրդի իմաստը. «Հիվանդ է ձեզնից մեկը, թող կանչի եկեղեցու երեցներին, և նրանք նրա վրա թող աղոթք անեն, թող յուղով օծեն նրան Տիրոջ անունով: Եվ հավատով եղած աղոթքը կփրկի հիվանդին, ու Տերը նրան ոտքի կկանգնեցնի: Եվ եթե մեղք գործած լինի, այդ նրան պիտի ներվի» (Հակոբ Ե 14-15):

Սկզբնապես մեր Եկեղեցում խորհուրդն այդպես էլ կատարվում էր, սակայն հետագայում վերջին օծումը դադարեց շատ պարզ պատճառով. քանի որ մարդը չգիտի, թե ինքը որտեղ, երբ և ինչպես կհիվանդանա ու կմահանա: Վերջին օծումը մեր Եկեղեցին միացրեց Առաջին օծմանը` Դրոշմին: Երբ մկրտվելիս դրոշմվում են մեր աչքերը, ականջները, քիթը, բերանը, ձեռքերն ու ոտքերը, ապա այս օծումը վերաբերվում է հենց վերջին օծման խորհրդին: Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ և Ուղղափառ Եկեղեցում շեշտը դրվեց առավելաբար հավատի և մեղքերը խոստովանելու վրա, քան թե` օծման: Ըստ Սարգիս Շնորհալու` «Հիվանդին առողջություն տվողը յուղը չէ, այլ Տիրոջ անունը»:

Այս ամենի հիման վրա Եկեղեցին, հոգևորականին առաքելով իր հավատացյալ հոտի անդամներից որևէ մեկի համար հիվանդաց կարգը կատարելու, չի պատվիրում, որպեսզի նա հրաշք գործի, այլ որպեսզի հավատի քննությամբ, խոստովանությամբ և քաջալերող հորդորներով մեղքերից արձակում տա: Այսպիսի դերով է հանդես գալիս հոգևորականը հիվանդաց կարգի ժամանակ: Նա իր մխիթարական խոսքով, խոստովանության կարգի կատարմամբ գործած մեղքերի քննությունն առնելով, բարի խրատով, ի վերջո, Աստծուց առած հրամանով մեղքերից արձակելով և հիվանդին հոգեկան խաղաղության առաջնորդելով` նախադրյալներ է ստեղծում, որպեսզի նա վեր գտնվի մարմնական ցավերից` աղոթքի օգնությամբ հուսալով Աստծո ողորմությանը: Եվ վստահ ենք, որ Հիսուս հաճախ պատասխանում էր մարդկանց. «Այն ժամանակ դիպավ նրանց աչքերին ու ասաց. «Ըստ ձեր հավատի թող լինի ձեզ»: Եվ բացվեցին նրանց աչքերը» (Մատթ. Թ 29):
Մարդուն իր այս թույլ և տկար հոգեվիճակից բարձրացնելու համար հոգևորականը նախ հիվանդին զղջման է առաջնորդում, որպեսզի վերջինս հրաժարվի այն մեղքերից, որոնք Աստծուց բաժանման առիթ են հանդիսացել: Երկրորդ` ավետարանական օրինակներով հիվանդի մեջ թարմացնում է առ Աստված հավատքի, հույսի և սիրո զգացումները: Երրորդ` աղոթքով խնդրում է Աստծուց հիվանդի համար ապաքինում:

Ամփոփում
Կարգ հիվանդացի առնչությամբ յուրաքանչյուր քրիստոնյա պետք է հիշի հետևյալ կարևոր հանգամանքները.
1. Հիվա՞նդ է ձեզնից մեկը, թող կանչի Եկեղեցու երեցներին, և նրանք նրա վրա թող աղոթք անեն (Հակոբ Ե 14):
2. Եկեղեցու այս խորհուրդը միայն մահամերձ հիվանդի վրա չէ, որ կատարվում է, այլ յուրաքանչյուր քրիստոնյայի, որն իր մարմնական տառապանքի, հիվանդության մեջ հոգևոր բժշկությամբ նաև մարմնական ապաքինում է ակնկալում:
3. Խորհրդի կատարման հիմքը հիվանդի զղջումն է ու հավատքը:
4. Խորհուրդն իրականանում է քահանայի աղոթքով, Ավետարանական ընթերցվածներով, Ս. Խաչը, Ավետարանը և քահանայական իշխանությամբ ձեռքը հիվանդի գլխին դնելով:
5. Բժշկարար ուժն աստվածային զորությունն ու կարողությունն է, բոլոր մյուս պարագաները միջոցներ են այդ ուժը տեսանելի դարձնելու համար:

«Փարատիր ցավերն ու բժշկիր հիվանդությունները
Քո ժողովրդից, Տեր Աստված մեր,
և բոլորին կատարյալ առողջություն շնորհի
Քո ամենահաղթ խաչի նշանով,
որով մարդկային ազգի տկարությունը
վերցրիր և դատապարտեցիր մեր կյանքի
ու փրկության թշնամուն»: